भारतीय संस्कृतीने प्रत्येक गोष्टीचा बारकाईने विचार केला आहे. त्याचेच उत्तम उदाहरण म्हणजे योगशास्त्र. योगशास्त्राचे मूळ हे भारतीय आहे. योग हा शब्द ‘युज’ या संस्कृत शब्दापासून तयार झाला असून त्याचा अर्थ जोडणे असा होतो. आद्य व्याकरणकार महर्षी पाणिनी यांनी योग या शब्दाचे संयोग, संयमन व समाधी असे तीन अर्थ सांगितले आहेत. महर्षी व्यास यांनीही योगाचा अर्थ समाधी असाच सांगितला आहे. जीवात्मा व परमात्मा यांना जोडणे किंवा एकत्र आणणे अशा अर्थी तो योगशास्त्रात वापरला जातो.
पुरावे ५००० वर्षे जुने
महर्षी पतंजलींनी या शास्त्राची मांडणी केली. पातंजल योगसूत्रात ‘यमनियमासन- प्राणायाम- प्रत्यहारधारणाध्यान समाधयोऽष्टांगानि’ असा उल्लेख आहे. त्यापैकी यम, नियम, आसन आणि प्राणायाम ही पहिली चार अंगे शरीरासंबंधी असल्यामुळे त्यांचा शरीरस्वास्थ्याशी, तर उरलेल्यांचा मनःस्वास्थ्याशी संबंध येतो. यम , नियम, आसन आणि प्राणायामाचे उल्लेख प्राचीन वाङ्मयात येतात त्यामुळे या शास्त्राचे प्राचीनत्त्व ठरवण्यास मदतच होते. पुरातत्त्वीय पुरावे या शास्त्राचे पुरावे तब्बल ५००० वर्ष प्राचीन असल्याचे दाखवून देतात.
